Төрешілер патшаны, ал ағындар үлкен өзендерді жасайды. Олар негізгі арнаны сумен толтырады, оның бассейні мен жағалау сызығын құрайды. Олардың саны бірден бірнеше ондағанға дейін өзгеруі мүмкін. Оралдың барлық салалары ұзындығы бойынша одан төмен. Өздерінің арасында олар ағын бағыты бойынша солға және оңға бөлінеді.
Орал
Оралдың көне атауы – Яик. Осылайша ол 1775 жылдың 15 қаңтарына дейін, орыс императрица II Екатерина өз жарлығымен өзен атауын өзгерткенше аталды. Оған себеп Пугачев көтерілісі болды, ол басылғаннан кейін ол туралы кез келген атауды халық жадынан өшіру үшін сол аймақтың көптеген географиялық атаулары өзгертілді.
Өзен ұзындығы бойынша Еуропада 3-ші орында, тек Дунай мен Еділ ғана алда. Бұл Каспий теңізін құятын екінші үлкен су артериясы. Жайықтың бастауы Дөңгелек төбенің баурайында (Оралтау жотасы, Башқұртстан) 637 метр биіктікте орналасқан. Жайықтың алғашқы салалары – сол жағында аты жоқ өзен, оң жағында Шаған (ең үлкендерінің бірі) бастауынан бір шақырымға жетпей ағады. Олардың жалпы саны 82: 44 - оң, 38 - сол.
Негізгі арнаның ұзындығы 2428 шақырым. Ресейде ол алдымен Башқұртстан аумағы арқылы өтеді, содан кейін Челябі және Орынбор облыстары арқылы өтеді. Оның үстіне, соңғысында Жайық 1164 шақырымдық ресейлік жолдың көп бөлігін өтеді. Қазақстанда ол өз суын Атырау және Батыс Қазақстан облыстары арқылы 1082 шақырымға өткізеді.
Алабынның ауданы (өзеннің өзі, оның атырауы, Оралдың салалары, су қоймалары) 231 000 км2. Жоғарғы Жайық ені 80 метрге жететін таулы таяз (1,5 м-ге дейін) өзенге ұқсайды. Верхне-Оралдан жалпақ сипат алады. Одан әрі жартасты жағалардан өтіп, Орскіге дейін сызаттарға толы. Өзеннің оң саласынан кейін Сақмара тынышталып, тыныш ағыны бар кең иірімді арнаға ие болады.
Оң
Картаға қарасаңыз, өзен ортасы қалыңдаған және қысқа бұтақтары бар қисық ағашқа ұқсайды. Көптеген өзендердің ұзындығы 20 километрден аспайды. Жайық өзенінің оң жақ салалары сол жақтарының санынан асып кеткенімен, жалпы су көлемі жағынан олардан төмен. Ірі өзендер қатарына өзендер жатады (ұзындығы км):
- Губерля – 111;
- Кіші ит ағашы – 113;
- Ертек – 134;
- Таналық – 225;
- Шаған – 264;
- Big Dogwood – 172;
- Сакмара – 798.
Жайықтың ең үлкен оң саласы – Сақмара. Өзеннің лайықты ұзындығынан басқа, оның 2-ші ретті көптеген салалары бар. Ол негізгі арнаға параллель дерлік ағады. Оның жоғарғы ағысы биік тік жағалаулары бар тау өзендеріне тән, орта және төменгі ағысы кең, тыныш,жазық өзен.
Оң жақ салаларының тізімі:
| Сағаның атауы | Ауыздан қосылу (км) | Өзен ұзындығы (км) |
| Шаған (Шаған, Үлкен Шаған) | 793 | 264 |
| Шекара | 885 | 80 |
| Быковка (Үлкен бұқа) | 897 | 82 |
| Эбулатовка | 901 | 82 |
| Ертек | 981 | 134 |
| Кош | 1002 | 47 |
| Үлкен тіс тазалағыш | 1192 | 16 |
| Қамыш-Самарқа | 1202 | 26 |
| Ельшанка (Токмаковка) | 1229 | 18 |
| Кілттер | 1237 | 19 |
| Тізбек | 1246 | 13 |
| Қарғалқа (Үлкен Қарғалқа) | 1262 | 70 |
| Сакмара | 1286 | 798 |
| Алабайталка | 1484 | 12 |
| Эльшанка | 1518 | 15 |
| Құрғақ алқап | 1531 | 12 |
| Мечетка (Кукряк) | 1541 | 19 |
| Ақсақал | 1555 | 18 |
| Құрғақ өзен | 1407 | 12 |
| Тоқу | 1436 | 28 |
|
Қаралға |
1558 | 21 |
| Бірінші лас | 1559 | 12 |
| Письянка | 1583 | 18 |
| Эльшанка | 1596 | 17 |
| Kinderla (Linnet) | 1614 | 22 |
| Құрғақ өзен | 1622 | 22 |
| Губерля | 1633 | 111 |
| Таналық | 1827 | 225 |
| Үлкен Ұртазымқа | 1885 | 87 |
| Арық | 2002 | 81 |
| Big Dogwood | 2014 | 172 |
| Янгелька | 2091 | 73 |
| Кішкентай ит ағашы | 2172 | 113 |
| Rust | 2177 | 16 |
| Ямская | 2264 | 20 |
| Ялшанка (Эльшан) | 2293 | 11 |
| Қаранелға | 2316 | 13 |
| Миндяк | 2320 | 60 |
| Кіші Түсті | 2361 | 18 |
| Тарлау | 2376 | 11 |
| Қорғаш | 2381 | 21 |
| Birsya | 2390 | 30 |
| Барал | 2398 | 21 |
Сол
Ең үлкен сол жақ салалары (ұзындығы км):
- Зингейка –102;
- Большая Караганка – 111;
- Ұрта-Бұртя – 115;
- Гумбайка - 202;
- Үлкен құмақ – 212;
- Кеуде - 174;
- Немесе - 332;
- Ілек – 623.
СолғаЖайық өзенінің бір саласы – Елек – Мутожар тауларынан (Оңтүстік Қазақстан) бастау алады. Өзенге жақын жерде жақсы дамыған алқапта көптеген көлдер мен арналарға бай екі жайылма террассалар бар. Бассейннің жалпы ауданы 41300 км2, жылдық су шығыны шамамен 1500 м3, орташа су шығыны 40 м³/с. Елек – көктемгі тасқыны айқын дала өзені. Оралдың ең үлкен сол жақ саласы орасан зор су жинайтын алқапқа қарамастан өзін ең мол деп санамайды.
Сол жақ салалары:
| Сағаның атауы | Ауыздан қосылу (км) | Өзен ұзындығы (км) |
| Атаусыз | 905 | 21 |
| Солянка (Джакси-Бурлю, Джекси-Бурлю) | 924 | 51 |
| Қара | 1173 | 96 |
| Тіс шұқығыш | 1196 | 17 |
| Крестовка | 1221 | 19 |
| Донгуз | 1251 | 95 |
| Илек | 1085 | 623 |
| Аты жоқ | 1471 | 14 |
| Бердянка | 1323 | 65 |
| Буртя | 1404 | 95 |
| Урта-Буртя | 1480 | 95 |
| Тұзлуккөл (Тузлук-Көл) | 1500 | 20 |
| Қарағашты | 1514 | 13 |
| Бөрлі | 1528 | 37 |
| Атаусыз | 1557 | 13 |
| Жаңғығашсай (Жаңғыз-Ағаш-Сай) | 1569 | 12 |
| Әлімбет | 1595 | 45 |
| Атаусыз | 1629 | 12 |
| Терекла (Қосағач) | 1641 | 23 |
| Шошка (кубок) | 1662 | 47 |
| Айқай | 1715 | 332 |
| Үлкен Құмақ (Құма, Құмақ) | 1733 | 212 |
| Кеуде (Суындық) | 1828 | 174 |
| Ташла | 1847 | 31 |
| Burle | 1860 | 29 |
| Төменгі қаз | 1907 | 18 |
| Орта қаз | 1916 | 15 |
| Жоғарғы қаз | 1938 | 23 |
| Үлкен Қарағанды (Қарағанка) | 1959 | 111 |
| Күнәһар | 2018 | 10 |
| Құрғақ | 2037 | 16 |
| Зингейка | 2104 | 102 |
| Гумбейка | 2116 | 202 |
| Құрғақ өзен | 2136 | 31 |
| Ұрылар (Аще-Бұтақ, Қара-Бұтақ) | 2217 | 26 |
| Урляда | 2274 | 42 |
| Қандыбұлақ | 2343 | 23 |
Қолдану
Жайық кеме жүретін өзен емес. Оны пайдаланудың негізгі бағыты – туризм және балық аулау. Оралдың салалары сұлулығы мен балықтың болуы жағынан негізгі арнадан кем түспейді, оларда 30-ға жуық түрі оқылады. Жағалауда көптеген туристік базалар салынды.
Өзен пайда болған көлдер табиғатты жақсы көретіндердің назарын аударадыдемалыс. Әдемі құмды жағажайлар, тыныш су және тамаша балық аулау кез келген сұранысты қанағаттандырады.
Магнитогорск және Халилов металлургиялық зауыттары өз жұмыстарында Жайық суын пайдаланады. Ириклинская селосының жанынан су электр станциясы салынды. Ауыл шаруашылығында егістіктерді суару үшін қолданылады.
